YAPAY ZEKA VE HUKUK
Hukuk, mantık kuralları çerçevesinde karara bağlanmaktadır. Verilen kararın keyfi olmaması, gerekçelendirilebilmesi, şeffaf olması ve kontrol edilebilir olması gerekmektedir. Bu kriterleri sağlayarak hakkaniyetli ve istikrarlı bir karara ulaşmak için ise yapay zeka uygulamasına başvurulabilir.
Mahkemedeki belge sayılarındaki artış dolayısıyla belgelerin elektronik ortamda dosyalanması, tasnif edilmesi, ihtiyaç dahilinde erişilmesi; dava sayısındaki artış ise belirli koşullar altında çevrimiçi davaların görülmesi ve yönetilmesi ihtiyacını doğurmuştur. Bununla beraber teknolojik olarak gelişmiş olmaları sebebiyle İngiltere ve Kanada, bazı hak taleplerinin de çevrimiçi olarak çözülmesine olanak sağlamıştır.
Çin’de bulunan bir mahkeme ise hırsızlık ve cinayet suçunu kapsayan bir davanın duruşmalarında ‘Sistem 206’ adı verilen yapay zekâ destekli yazılımı, 2019 yılının Ocak ayından itibaren kullanmaya başlamıştır. Çin’in bu uygulama ile sağlamak istediği amaç hâkim ve savcıların verimliliğini artırmak ve verilen kararların doğru olmasını sağlamaktır. Sistem ayrıca her şeyi kâğıda/dijitale dökebilme özelliğini haiz olduğu için hatalı ya da eksik belge riskini azaltmaktadır. Son olarak hâkimlerin, savcıların, tanık ve sanıkların kimlik tanımlamasını da yapabilmektedir.
Stanford ve Güney Kaliforniya Üniversitesi akademisyen hukukçularının 2018 yılında LawGeex isimli araştırma firması ile birlikte yürüttükleri bir çalışmada; hukuk sözleşmelerini incelemek üzere yapılmış bir yapay zekâ yazılımının, konusunda uzman 20 avukat hukukçuyu yenmesi hedeflenmiştir. Çalışmaya konu sözleşmelerin içerdiği 30 hukuki sorunu tespit etmek, avukatların 4 saatini alırken; aynı sonuca ulaşmak için teste konu yazılımın, yalnızca 26 dakikasını ayırması yetmiştir. Çalışma sonucunda avukat hukukçuların, sorunların tespitini % 85 gibi bir oranla başarmalarına rağmen; yapay zekâ, bu konuda % 94 oranında doğruluk payını yakalamayı başarmıştır.
University College London'daki bilgisayar bilimciler tarafından yasal kanıtları ve doğru ile yanlışın ahlakî sorunlarını tartışabilen yapay zekâ tasarlanmıştır. Yapay zekâ, daha önce elde edilmiş yüzlerce gerçek durumdaki sonucu doğru olarak tahmin etmek için kullanılmıştır. Metin temelli araştırmada, “yapay zekâ yargıcı”, işkence, aşağılayıcı muamele ve mahremiyet içeren beş vakanın dördünde, Avrupa İnsan Hakları Mahkemesindeki (AİHM) hâkimlerin vermiş olduğu aynı kararları vermiştir. Yapay zekâ, bu kapsamda Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi’nin işkence yasağı ile ilgili 3’üncü, adil yargılamayla ilgili 6’ncı ve özel hayata saygıyla ilgili 8’inci maddelerinin ihlal edildiği gerekçesiyle açılan 584 dava dosyasındaki verileri inceleyerek, yaptığı analiz sonucuna göre karar vermiştir. Bahse konu yazılım, bu dosyaların % 79’unda AİHM yargıçlarının daha önce ulaştığı kararların aynısına ulaşabilmiştir.
Bir başka örnek ise İngiltere’de geliştirilen dünyanın ilk “robot” avukatıdır. Park cezalarına itiraz konusunda insanlara yardım etmeyi amaçlayan DoNotPay.com adlı bir İngiliz sitesi, “The World’s First Robot Lawyer” ismini verdiği bir yazılım geliştirerek insanların, park cezalarına itiraz konusunda sohbet botunu (chatbot) kullanarak hukuki danışmanlık hizmeti alabilmelerini sağlamıştır. Şimdiye kadar yüz binlerce kişiye yardım edilmek suretiyle kullanıcılarının yaklaşık % 60’ının, daha sonra haklı bulunup açtıkları davaları kazanmaları sağlanmıştır.
Başka bir önemli gelişme de ABD’de 2016 yılında bir hukuk bürosunda işe alınan Ross isimli robottur. IBM tarafından geliştirilen robot, icra ve iflas hukuku alanında çalışan 50 avukata yardımcı olmaktadır. Ross soru sorulduğunda hukuk kaynaklarını tarayarak cevap vermekte, hukukta olan değişiklikleri sürekli takip edip, güncel değişikliklere göre sonuçlar üretmektedir. Ayrıca tecrübelerden sonuçlar çıkarabildiği gibi işlem yaptıkça geçmiş tecrübelerden elde ettiği kısa yollarla hız da kazanabilmektedir. Son olarak Amerika’nın en büyük dolandırıcılık davası olan Bernie Madoff davasında kısmen kullanıldığı ve verdiği bilgilerin yararlı olduğu belirtilmelidir.
Dünyanın her yerinden yasalara erişimi mümkün kılmak suretiyle amacının demokrasiye katkıda bulunmak olduğunu duyuran Global Regulation isimli karşılaştırmalı mevzuat arama motoru, 100 ülkeden yaklaşık 2 milyon yasayı makine çevirisi kullanarak indekslediğini ve sisteme işlediğini belirtmektedir. Şimdiye kadar Watson isimli yapay zekâ destekli bulut hizmetleri sayesinde 800.000'den fazla yasayı da İngilizce diline çevirdiklerini ifade etmektedirler.
Harvard Hukuk Fakültesinde okuyan 4 öğrenci doğal dil işleme ile derin öğrenme ve makine öğrenmesi modellerini kullanarak Evisort arama motorunu geliştirmişlerdir. Evisort ile hukuk sözleşmelerinin hızlı bir şekilde taslaklarını oluşturup, sonrasında yönetilmesini sağlayarak kendileri dahil birçok avukatın hayatlarından 10 yılı tasarruf ettiklerini ileri sürmüşlerdir.
Kodex Bilişim, ARYA (Avukatlar için Robot Yazılım Arayüzü) ile yapay zeka kullanarak Yargıtay davalarının sonuçlarını yaklaşık yüzde 90 oranında doğru tahmin edebildiğini ileri sürmektedir.
Türkiye’de ise son olarak Yargıtay Başkanı Mehmet Akarca bireysel olarak kullanıcıyı tanıyan, kısa sürede ve kolay şekilde aradığı kararı bulmasına imkan verecek yapay zeka destekli Yargıtay İçtihat Merkezi'nin en geç haziran ayında faaliyete geçeceğini söyledi. Bununla beraber bazı kararların da herhangi bir filtraj olmadan internet sitesinde olmasının yarattığı sorunları çözebilmek adına Yargıtay İçtihat Merkezinin yapay zeka destekli şekilde geliştirilmesi fikrinin doğduğuna vurgu yaptı. Yargıtay İçtihat Merkezinde karar aranırken Rehberde yer alan ana başlıklara göre indeksleme ve sorgu yapılabileceğini, kararların önem derecesi de dahil olmak üzere kullanıcının belirleyeceği çeşitli sorgu kriterlerindeki sıraya göre ekranda görülebileceğini ve kullanıcıların ilgilendikleri kararları sistemde oluşturdukları kendi dosyalarına da kaydetme olanağına sahip olacağını belirtti. Akarca, yakın gelecekte iş süreçlerinin, rapor kağıtlarının, ilk derece ve bölge adliye mahkemesi karar özetlerinin, ilam taslaklarının da yapay zeka destekli olarak yapılmasının planlandığını söyledi.
Sonuç olarak, yapay zekâ sistemlerinin, yargıçlara, yargısal karar vermede destek sağlayabilecekleri öngörülmektedir. Yapay zekanın büyük miktarlardaki bilgiyi gözden geçirmek suretiyle insanların sıklıkla gözden kaçırdıkları hukuksal noktaları tespit edebileceği ve hukuki inceleme ve analiz yapmaya yardımcı olmak için ilgili bulguları hukukçuların hizmetine sunabileceği düşünülmektedir.
Ekin ÖZAĞAR
Kaynakça
-Zeytin, Z. & Gençay, E. (2019). HUKUK VE YAPAY ZEKÂ: E-KİŞİ, MALİ SORUMLULUK VE BİR HUKUK UYGULAMASI . Türk-Alman Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi , 1 (1) , 39-70 . Retrieved from https://dergipark.org.tr/en/pub/tauhfd/issue/50341/651748
-Erdoğan, G. (2021). Yapay Zekâ ve Hukukuna Genel Bir Bakış . Adalet Dergisi , (66) , 117-192 . Retrieved from https://dergipark.org.tr/en/pub/adaletdergisi/issue/62377/940007
-Turan, T. , Kemaloğlu, N. & Küçüksille, E. (2020). Hukuk’ta Yapay Zeka: Çalışmalar ve Gelecek Öngörüleri . Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Dergisi , 11 (2) , 246-255 . DOI: 10.29048/makufebed.748843
-https://www.hukukihaber.net/yargitay-baskani-akarca-yargitayda-yapay-zeka-haziranda-faaliyetegececek